Category: KINH NGHIỆM THI CHUYÊN

1/ Từ năm học 2024-2025, kì thi tuyển sinh môn Chuyên Khoa học tự nhiên (Chất và sự biến đổi của chất) – gọi tắt là chuyên Hóa học – đã có nhiều sự thay đổi về mặt nội dung so với các năm trước. Nội dung thi hiện nay là theo chương trình GDPT mới (2018), với nhiều bổ sung về kiến thức và tập trung nhiều hơn vào việc đánh giá tư duy chứ không chỉ đánh giá kĩ năng tính toán mà bỏ qua bản chất như trước đây. Để hiểu hơn về sự thay đổi của chương trình thi hiện nay, bạn có thể xem tại đây.

Bạn có thể xem những dạng bài quan trọng, được dự đoán sẽ phổ biến trong đề tuyển sinh các năm tới ở Phụ lục 1. 

2/ Hiện nay, học sinh đã làm quen với kiến thức Hoá học (KHTN) từ lớp 6, nên việc có định hướng càng sớm sẽ càng giúp các em có lợi thế hơn trong kì thi Chuyên. Một trong những cách học hiệu quả nhất là spiral learning (học theo kiểu xoắn ốc – xây dựng nền tảng để biết-hiểu, rồi tiếp tục chuyên sâu để vận dụng được. Trong 2 năm đầu tiên (6-7), học sinh nên lựa chọn được môn Chuyên và xây dựng được kiến thức nền tảng; 2 năm còn lại (8-9) sẽ được dành để chuyên sâu và mở rộng kiến thức. 

3/ Thay vì chỉ học từ giáo viên, nên rèn luyện thói quen tự học để đạt hiệu quả tốt nhất:

• Lên lịch học cố định: Chọn 1-2 ca mỗi ngày, mỗi ca khoảng 2 giờ, và giữ thói quen đều đặn. Với các bạn lớp lớn, thay vì thức khuya thì hãy ngủ sớm, dậy sớm – sẽ hiệu quả hơn. Các bạn bé thì chưa cần áp lực quá – chỉ cần ổn định. Chuẩn bị một cuốn sổ tóm tắt công thức, lưu ý kèm ví dụ; việc ghi chép giúp nhớ lâu hơn chỉ đọc.
• Giải bài tập thông minh: Đọc đề, tự suy nghĩ 5–10 phút; nếu chưa ra hướng, xem gợi ý ngay rồi viết lại lời giải theo cách của mình. Xem lời giải không phải gian lận mà để biến kiến thức thành của bản thân.
• Xử lý câu khó: Khi đã xem lời giải mà vẫn chưa hiểu, đánh dấu và bỏ qua tạm thời; sau khi học thêm, quay lại sẽ dễ nắm hơn. Không nên “mắc kẹt” quá lâu ở một chỗ rồi nản.
• Đặt mục tiêu mỗi buổi: Ví dụ hoàn thành 20 trang hoặc xong một chuyên đề nhỏ. Mục tiêu rõ ràng giúp học sinh tập trung và phụ huynh dễ kiểm soát tiến độ.

4/ Nếu bạn quan tâm đến tài liệu của KEM thì có thể tham khảo các tài liệu sau:

Không chỉ đơn thuần là một tập tài liệu tham khảo, bộ sách Chuyên Hóa của KEM được thiết kế như một khóa học hoàn chỉnh, giúp học sinh THCS cũng có thể tự học có định hướng. Kiến thức trọng tâm được tổng hợp dưới dạng sơ đồ hóa dễ hiểu, kèm theo hệ thống bài tập liên mạch từ cơ bản đến nâng cao. Đặc biệt, tất cả các bài tập đều có hướng dẫn giải chi tiết, không chỉ đơn thuần là đáp án – từ đó giúp học sinh tự học hiệu quả, nắm chắc bản chất. Bộ sách được biên soạn sát theo chương trình GDPT mới, cập nhật đầy đủ những dạng bài mới xuất hiện trong các đề thi thử và đề chính thức. Đây là lựa chọn đáng tin cậy cho những bạn muốn thi vào lớp 10 chuyên Hóa.

PHỤ LỤC 1. NHỮNG DẠNG BÀI ĐƯỢC DỰ ĐOÁN SẼ PHỔ BIẾN TRONG ĐỀ THI TUYỂN SINH CÁC NĂM TỚI 

Chủ đề	Nội dung
Cấu tạo chất	Số lượng vi hạt (proton, neutron, electron) của nguyên tử Vị trí của nguyên tố trong bảng tuần hoàn Dự đoán sự biến đổi tính chất vật lí – hóa học theo quy luật tuần hoàn
Hóa học vô cơ	Chuỗi chuyển hóa hợp chất vô cơ Dự đoán phương trình phản ứng Thí nghiệm hóa học: Sơ đồ và thiết bị thí nghiệm Giải thích hiện tượng thực tế theo quan điểm hóa học Tính toán liên quan đến sự chuyển hóa giữa các hợp chất vô cơ: khối lượng, thể tích (khí), nồng độ, số electron trao đổi
Hóa học phân tích	Cân bằng ion trong dung dịch Bài toán về độ tan Phân tích định tính: Nhận biết hợp chất vô cơ – Tách chất Phân tích định lượng: Bài tập liên quan đến chuẩn độ acid – base hoặc chuẩn độ oxide hóa – khử
Hóa Lí	Nhiệt phản ứng Phân tích nhiệt trọng Các bài toán liên quan đến cân bằng hóa học, động hóa học
Hóa học hữu cơ	Chuỗi chuyển hóa hợp chất hữu cơ – Chuyển hóa giữa các nhóm chức Phân tích định tính: Nhận biết hợp chất hữu cơ – Tách chất Các phản ứng đặc trưng của nhóm chức:  • Phản ứng cộng của liên kết đôi, ba • Phản ứng đặc trưng của alkyne đầu mạch (≡C–H) • Phản ứng thế và tách của dẫn xuất halide và alcohol • Phản ứng thể hiện tính acid của nhóm chức hydroxy và carboxyl • Phản ứng ester hóa • Các phản ứng sản xuất công nghiệp
Bài tập thực tiễn	Tập trung vào các hiện tượng hóa học gắn liền với sản xuất, môi trường, và cuộc sống:  • Ứng dụng hóa học trong ngành công nghiệp (như sản xuất acid sulfuric, xử lí nước thải). • Ứng dụng sinh thái (khí thải công nghiệp, ô nhiễm môi trường). • Ứng dụng trong đời sống (hóa học thực phẩm, chất phụ gia, mỹ phẩm).

Có nhiều phụ huynh (PH) KEM cũng là dân Hoá (cựu hs Chuyên, cử nhân-kĩ sư ngành Hoá hoặc ngành liên quan) nên thường lựa chọn đồng hành cùng con để ôn Chuyên. Tuy nhiên, nếu không phải giáo viên và đã có quãng khá lâu không tiếp xúc với chương trình Chuyên thì PH nên lưu tâm các vấn đề sau:

1/ Kì thi chuyên Hóa lớp 10 tập trung vào phân môn “Chất và sự biến đổi của chất” – tương ứng phần Hóa học trong chương trình môn Khoa học Tự nhiên cấp THCS. Dù một số địa phương sẽ có phần trắc nghiệm tích hợp liên môn nhưng nội dung chính vẫn là:

Một bài kiểm tra tự luận chuyên sâu, nhấn mạnh khả năng phân tích, áp dụng các nguyên lí cơ sở của hoá học và xử lí dữ liệu thực nghiệm.

PH học Hóa theo chương trình cũ có thể vô tình dạy lệch hướng chương trình mới nếu vẫn áp dụng phương pháp cũ – phổ biến nhất là việc quá nặng công thức Toán Hoá và giải bài tập tính toán thật nhiều, nhưng chương trình mới hướng đến hiểu bản chất và ứng dụng thực tiễn, giảm tải nội dung tính toán thiếu thực tiễn.

2/ Chương trình chuyên Hóa mới tích hợp thí nghiệm, dự án, board‑game, học bằng thực tế thông qua thí nghiệm hoặc mô phỏng. Nếu phụ huynh chỉ cho con đọc “chay” lí thuyết và làm bài tập giấy thì sẽ hạn chế khả năng vận dụng hóa học trong thực tế, dẫn đến mất điểm ở những câu hỏi sáng tạo – thực nghiệm.

KEM có lời khuyên là PH nên tìm một số kênh khoa học/ thí nghiệm (Anh/Việt) để thi thoảng con xem, vừa nuôi dưỡng niềm đam mê với khoa học cơ bản, vừa hiểu thêm về bản chất quá trình.

3/ Trong kí ức của nhiều PH thì những bài thi Hoá “khó” là sẽ đốt cháy các hỗn hợp chất hữu cơ phức tạp hoặc hoà tan một loạt chất vào acid, sinh ra các khí NO₂, SO₂, … rồi lập hệ phương trình đa ẩn và biện luận theo điều kiện giới hạn – những bài toán này đã bị loại bỏ gần hết vì chúng không có tính thực tiễn. Muốn biết thế nào là thực tiễn, thì buộc PH phải tìm hiểu lại và đọc kĩ SGK – chứ không thể chỉ xem qua qua cái đề là dạy được đâu.

Một điểm đổi mới cần lưu ý nữa là chương trình mới sử dụng danh pháp IUPAC bằng tiếng Anh, thay vì phiên âm – tuy nhiên việc làm quen lại cũng tương đối đơn giản thôi.

4/ Bài thi hiện nay có thể chia thành 2 nhóm chính:

• THUẦN TUÝ: Sử dụng các nguyên lí cơ sở để giải thích các hiện tượng hoá học, có thể kết hợp với dữ liệu thực nghiệm (số liệu, bảng biểu, sơ đồ, …) từ các quy trình phân tích định lượng để biện luận xác định chất.
• THỰC TIỄN: Không nặng về việc tính toán nhưng lại đòi hỏi kĩ năng đọc hiểu và tư duy logic tốt. Đặc điểm của những bài này là không giới hạn phạm vi kiến thức – bởi phần dẫn sẽ cung cấp đầy đủ để học sinh thể hiện năng lực tư duy. Khi làm các dạng bài này phải luôn “tỉnh táo”, bởi vấn đề càng lạ lẫm thì đáp án có khi lại rất cơ bản – chứ hiếm khi đề bài yêu cầu học sinh phải thuộc/học vẹt kiến thức vượt cấp.

5/ Học sinh có phải học vượt cấp lên chương trình THPT không?

Câu trả lời là: Có. Dù đề thi sẽ phải cung cấp đủ thông tin ở phần dẫn, nhưng thực tế thì việc nâng trình độ lên cao hơn sẽ giúp nâng tầm nhìn lên, khi đó việc giải quyết vấn đề sẽ hiệu quả hơn. Chỉ là chúng ta tránh việc học tủ – thay vì cố gắng thuộc hết mọi kiến thức, thì hãy cố gắng hiểu những nguyên lí cơ sở của Hoá học.

Nếu bạn cần tư vấn cụ thể cho từng trường Chuyên hoặc tài liệu phù hợp thì nhắn cho KEM nhé. Riêng trường hợp lớp 9 mới bắt đầu tìm hiểu về kì thi Chuyên hoặc Toán, Anh còn yếu nhưng muốn thi vào trường top đầu thì KEM khuyên nên tập trung vào mục tiêu khác khả dĩ hơn.